Çek Ödeme İşlemleri

Çek, en basit tanımıyla bir ödeme aracıdır. Kambiyo senedi, yani para ya da para yerine geçen belgeler sınıfına girer. Kıymetli bir evrak niteliğindedir. Çek defterleri, bankalar tarafından bastırılmaktadır. Çek kullanımı ile alakalı tüm düzenlemeler, Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunu kapsamında yapılmıştır. Çeklerin; banka çeki, seyahat çeki, garantili çek, posta çeki, çizgili çek başta olmak üzere çeşitleri de vardır.

Bankalar tarafından bastırılan çekler, tacir, tacir hamiline, tacir olmayan ve tacir olmayan hamiline olmak üzere dört türde düzenlenmektedir.

Çeki düzenleyen, keşide eden/tanzim eden kişiye keşideci, çekin lehine düzenlendiği kişiye lehtar, ödemeyi yapacak olan kişi ya da kuruma ise muhatap adı verilmektedir.

Genel olarak çek defteri alınabilmesi için talep edilen belgeler Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Kartı, ikametgâh belgesi ve adli sicil belgesidir. Çek karnesi talebinde istenen zorunlu belgeler Çek Kanunu’nun 2. Maddesinde belirtilmiştir. Bankalar zorunlu belgelere ilave olarak başka belgeler de talep edebilir.

Çek karnesini gerçek kişiler, gerçek kişi tacirler, tüzel kişiler alabilir. Ayrıca tüzel kişiliği olmayan apartman yönetimleri de çek karnesi alabilir.

Çek defteri verildikten sonra, her boş sayfa için değerli kağıt bedeli olarak devlete bir miktar vergi ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu miktar her yıl güncellenir. 2024 yılı için tespit edilen bedel her bir sayfa için 55 TL’dir. 2024 yılında, bankalar çeki düzenleyen kişinin hesabı uygun değil ve çek karşılıksız işlem görürse çek yaprağı başına 9.270 TL’lik bir ödeme yapılması zorunludur. Çek yaprağı başına ödenmesi gereken çek taahhüt bedeli her yıl Ocak ayında açıklanmaktadır.

Bu sebepten dolayıdır ki bazı bankalar, her bir çek sayfası için 9.270 TL teminat ya da bloke hesabı bulundurulmasını talep edebilir. Çek karnesi için nakit karşılık tesis edilmezse, gayrinakdi kredi limiti tahsis edilir. Bankalar nakit teminat yerine, başka teminatlar da alabilir.

Çek hesabı, çek defterinde bilgileri verilen hesap anlamına gelir. Çek defteri ya da çek karnesi, hesap sahibinin vergi numarası, hesap numarası, hesabın bağlı olduğu banka, çekin basıldığı tarih gibi bilgileri içeren ve banka tarafından bastırılan belgedir. Bu bilgiler, çek defterinin her sayfasında ayrı ayrı yer alır. Çek yaprağında hangi bilgilerin bulunması gerektiği, Türk Ticaret Kanunu, Çek Kanunu ve TCMB’nin Çek Defterlerinin Baskı Şekline, Bankaların Hamiline Yükümlü Olduğu Miktar ile Çek Düzenleme ve Çek Hesaba Açma Yasağı Kararlarının Bildirilmesine ve Duyurulmasına İlişkin Tebliğ’de düzenlenmiştir.

MobilDeniz’de Çek Listeleme ve Ödeme sayfası bulunmaktadır. Bu sayfada dört farklı şekilde çek işlemi yapılabilmektedir. Borçlusu olduğun çekler görüntülenebilir, borçlusu olduğun çekler ödenebilir, alacaklısı olduğun çekler listelenebilir ve istenilen detaya göre çekler aranabilir ya da indirilebilir.

Bu işlemlerden hangisini yapmak istiyorsanız o işlemin yer aldığı kısma tıklayabilirsiniz. Bunun için de “Hesaplar” sayfasına tıklayarak oradan “Çek-Senet” sayfası açılır. “Çek-Senet” sayfasından da “Çeklerim” bölümüne tıklayarak istenilen çek işlemleri gönül rahatlığıyla yapılabilir. Bu çekler içerisinde sadece borçlusu olunan takastan sorumlu çekler için ödeme yapılabilmektedir. Ayrıca, her istenilen çek bilgisine Excel formatında indirilerek kolaylıkla ulaşılabilir.

Çek ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Çekin, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre ibrazında ödenmesi esas olmakla birlikte, Çek Kanunu’nda yapılan düzenleme ile çek keşide tarihinden önce ibraz edilip işlem yapılamamaktadır.

Çekin karşılıksız çıkması demek, şekil şartları tamam olan ve yasal ibraz süresi içinde ibraz edilen çekin, ibraz tarihinde çekin bağlı bulunduğu banka hesabında çekte belirtilen tutarın olmamasıdır. Banka hesabında para bulunmaması durumunda, çeke karşılıksız işlem yapılır ve hamilin talep etmesi halinde banka çek hamiline çek taahhüt bedelini ödemek zorundadır. Çekin karşılıksız çıkması durumunda olay yargıya taşınabilmekte, suç duyurusunda bulunulabilmektedir. İlaveten avukatlar vasıtasıyla karşılıksız çeki veren firma hakkında icra takibi başlatılabilmektedir.

Çekin şekil şartları Türk Ticaret Kanunu’nun 780. Maddesinde aşağıdaki gibi düzenlenmiştir:

a) Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,

b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi,

c) Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını,

d) Ödeme yerini,

e) Düzenlenme tarihini ve yerini,

f) Düzenleyenin imzasını,

g) Banka tarafından verilen seri numarasını,

h) Karekodunu.

Çek parmak izi, mühür veya herhangi bir alet ile imzalanamaz. Çek ıslak imza ile imzalanmalıdır.

Çekin türleri mevcuttur. Günümüzde en fazla kullanılan çek türü banka çekidir. Banka çeki, bankalar tarafından bastırılan ve Türk Ticaret Kanunu ile Çek Kanunu’nda düzenlenen kıymetli evraktır. Bankalar tarafından bastırılan çekler, tacir, tacir hamiline, tacir olmayan ve tacir olmayan hamiline olmak üzere dört türde düzenlenmektedir.

Yine bankalarda çekler, bloke çek ve garantili çek olarak da düzenlenebilmektedir. İkinci tür çek olan seyahat çeki ise, üzerindeki rakam değerlerinin yuvarlak olarak belirlendiği, uluslararası belli değerler sonucunda dünyanın her yerinde nakde çevrilebilir işlem sunan çek türleridir. Özellikle uzun yolculuklarda tercih edilir ve kullanıcılarına büyük kolaylık sunar.

Posta çekleri ise paranın gönderilmesi gereken kişi adına yazılan ve havale bildirimi niteliği taşıyan çek türleridir. Bu özelliği sebebiyle kıymetli evrak türü olarak değil de talimat belgesi olarak kabul edilirler.

Bir başka çek türü olan çizgili çekler ikiye ayrılır. Paralel olan iki çizginin çekin ön yüzünde bulunduğu çek türüne umumi çizgili çek denir. Paralel çizgiler arasında banka isminin yer aldığı çizgili çekler ise hususi çizgili çek olarak isimlendirilir.

Çek defteri almak için tacir olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Tacir olmayanlar da çek karnesi alabilir.

Çek hamilleri, çekin ibraz süresi gelmeden çeki factoring şirketine ciro ve temlik ederek factoring işlemi yapabilirler. Çeke factoring işlemi yapılması için çekle birlikte aynı zamanda fatura da ibraz edilmesi gerekir. Factoring işlemi bankalar ve factoring şirketleri tarafından yapılmaktadır. Bu durumda çekin keşide tarihi gelmeden, çek bedelinden belli oranda (örneğin 100 TL’lik çek için hamile 90 TL ödenebilir) kesinti yapılarak, çek bedeli hamile ödenir. Bu şekilde işlem yapılması halk arasında çek kırdırma veya bozdurma olarak adlandırılmaktadır.